Brontekst bekijken van Geschiedenis van de bedrijfskrachtcentrale van N.V. Halbertsma's Fabrieken voor Houtbewerking te Grou

'''Aanleiding tot het schrijven van deze reconstructie''' 

In het leven van veel mensen die de middelbare leeftijd hebben bereikt komt er een '''moment dat er niet alleen meer vooruit wordt gekeken, maar dat zij ook af en toe eens blijven stilstaan bij alles wat zich reeds in hun leven heeft afgespeeld'''.
<br>Wanneer men daarbij het voorrecht heeft om te '''leven in een boeiende tijd van welvaart en snelle technische vooruitgang''', dan zal men bij een dergelijke terugblik worden '''getroffen door de veelheid van zaken''' die in de eerste levenshelft, een tijdsbestek van ongeveer veertig jaren, de revue is gepasseerd en '''die voor veel zaken veelal reeds tot het verleden is gaan behoren'''. 

Zo '''beseft men''' altijd '''achteraf''', dat '''veel situaties en zaken, die eerder behoorden tot het normale dagelijks leven, zoals: cultuurpatronen, levensgewoontes, tradities en technische ontwikkeling''' en die op het moment van de terugblik '''reeds zijn verdwenen of afgeschaft''', eigenlijk best '''de moeite waard waren om ze vast te leggen en te bewaren''', om ze op die wijze te borgen voor de toekomstige generaties. 

'''Te laat''' moet men dan '''met spijt in het hart''' constateren dat '''veel van die technische zaken en dagelijkse gebruiksvoorwerpen van allerlei soort, die een bepaald ontwikkelingsstadium vertegenwoordigden''' en daarmee een '''tijdsbeeld''' gaven, al geruime tijd geleden '''achteloos zijn weggedaan''', omdat zij domweg waren afgeschreven of verouderd.
<br>
<br>[[Bestand:Stork_vertikale_stoommachine.jpg|380×475px|link=]]
<br>'''In 1907 krijgt Halbertsma een vertikale 2-cilinder stoommachine'''
<br>(afbeelding: Het Geheugen van Nederland - Stork Fotoarchief)
<br>

Pas later ontdekt men opnieuw dat ze '''kenmerkend zijn geweest voor een tijdsfase in de geschiedenis en veel historische waarde vertegenwoordigden''': men zou ze zelfs graag uit museaal oogpunt terug willen hebben! 
Maar de werkelijke feiten zijn dan meestal reeds onomkeerbaar…..

Voor een deel '''gedreven door historische en technische belangstelling''', met daarbij ook een '''sterke persoonlijke neiging tot het willen vastleggen van de beelden uit het verleden''', heb ik hierbij '''geprobeerd een beschrijving te geven van de
<br>'''<big>[[De Stoomkrachtcentrale van N.V. Halbertsma's Fabrieken voor Houtbewerking te Grou]]</big>'''
<br>zoals die, historisch gezien, is ontstaan '''bij de oprichting van de fabriek in 1891, is gegroeid over een periode van circa 90 jaar en zoals die tot 1971, in zijn meest uitgebreide eindstadium, nog volop bij de N.V. Halbertsma te Grou in bedrijf was'''. Ook is interessant '''het hoe en waarom van de neergang, eindigend in de sloop van de eigen stoomkrachtcentrale'''.
<br>Deze beschrijving is opgebouwd uit diverse onderdelen:
<ul>
<li>'''<big>[[ONDERWERPEN|hoofdstukken]]</big>'''
<br>die een '''historisch overzicht''' geven van '''de opbouw en de eindfase van de installatie''',
<br>daarnaast hebben we nog vele korte
<br>
<li>'''<big>[[PARAGRAFEN|artikelen]]</big>'''
<br>opgesteld die de hoofdstukken aanvullen met als onderwerp '''items en personen''', die '''verbonden zijn bij bedrijfsvoering''' van de stoomkrachtcentrale.
<br>
<li>'''<big>[[STOOMTECHNIEK|stoomtechniek]]</big>'''
<br>hier zullen '''in ruime zin alle technieken en onderwerpen''' worden besproken die '''met het toepassen van stoom als krachtbron te maken''' hebben 
</ul>
<br>Hoewel '''de stoominstallatie het hart van de Halbertsma's Fabrieken voor Houtbewerking vormde''' en daarbij '''bovendien groot van omvang is geweest''', moeten we tot onze spijt vaststellen dat er in verhouding '''slechts heel weinig gegevens, in de vorm van materiële zaken, beschrijvingen of foto’s, bewaard zijn gebleven'''.
<br>Opvallend is ook dat '''de [[Historie van de NVH- Algemeen|fabriek]] zelf het slechts een tiental jaren langer heeft volgehouden'''.

'''Ik zat zelf altijd al letterlijk dicht bij het vuur''': immers, mijn vader werkte als '''chef-machinist''' bij Halbertsma te Grou. Achteraf besef ik mij dat dit feit de oorzaak is geweest, dat mijn '''technische belangstelling met betrekking tot de stoominstallaties en de -machines''' voortdurend is gegroeid. Een beroepsmatige toekomst als machinist van een stoombedrijf was in mijn jeugd al niet meer een passende gedachte. De stoomtechniek is voor mij uiteindelijk een "noodgedwongen" hobbymatige passie geworden. 
<br>De stoomtechniek is tegenwoordig in zijn klassieke vorm grotendeels verdwenen.

Op een gegeven moment ben ik dus '''begonnen met het verzamelen van informatie over de [[De Stoomkrachtcentrale van N.V. Halbertsma's Fabrieken voor Houtbewerking|stoominstallaties van N.V. Halbertsma's Fabrieken voor Houtbewerking]] te Grou'''.
<br>Helaas zijn tijdens de periode van voorbereiding en het schrijven van de eerste teksten kort na elkaar mijn beide belangrijkste '''[[Bronnen en informanten|informanten]]''' overleden: de beide machinisten.
<br>Wel had ik beide '''[[De Machinisten van Halbertsma|machinisten]]''', kennelijk geleid door de intuïtie, '''al reeds een serie interviews afgenomen betreffende de [[ONDERWERPEN|stoominstallatie]] te Grou''' en zo heb ik voor een deel nog '''de diverse mondeling van hen verkregen wetenswaardigheden in de vorm van reeds opgetekende gegevens kunnen verwerken'''.
<br>De voltooiing van dit relaas heeft vervolgens noodgedwongen plaatsgevonden '''op basis van persoonlijke herinneringen, naspeuringen in archieven, het bestuderen van de summiere gegevens verkregen uit overgeleverde persoonlijke bezittingen, het combineren in elkaar puzzelen van losse feiten en gegevens en vele studie-uren in vakliteratuur van machinisten'''. 

Wat dat laatste betreft, beschik ik gelukkig nog over de '''[[studieboeken]]''' van mijn vader. Daaruit hebben voor het overgrote deel '''de technische aanvullingen''' en '''beschrijvingen''' hun '''vorm gekregen'''. (Hoewel deze informatie op geheel eigen wijze is geschreven door de webmaster, moet de '''[[studieboeken|lijst van studieboeken]]''' '''ook worden gezien als bronvermelding voor de inhoud van de website''').

Ze zijn bedoeld om inzichtelijk te maken dat bij de dagelijkse omgang met een '''[[ONDERWERPEN|stoominstallatie]]''' vanaf het allereerste begin van de '''[http://nl.wikipedia.org/wiki/Industriële_revolutie Industriële Revolutie]''' en de '''[http://nl.wikipedia.org/wiki/Industriële_revolutie_in_Nederland industrialisatie van Nederland]''' met '''stoomtechniek''', bijzonder veel '''vakkennis''' vereist werd, verkregen door een specifieke opleiding. Voor een machinist werd er daarbij een veelheid aan inzet, onderhoud en vernuft gevraagd.     

De beschreven '''krachtcentrale''' wordt '''in zijn eindfase aangedreven door '''een '''drietal stoomketels''' en '''een tweetal zuigerstoommachines'''. 
<br>We kunnen vaststellen dat de meeste '''zuigerstoommachines''' '''reeds voor de aanvang van de tweede wereldoorlog uit het industriële beeld van Nederland waren verdwenen'''.
<br>'''Dieselmotoren''' en '''elektrische motoren''', soms in combinatie, waren '''gemakkelijker in het gebruik''', ze vroegen '''minder onderhoud''' en hadden bovendien al snel '''een hoger rendement'''. Zeker na 1945 zijn er veel stoommachines, zoals in fabrieken en stoomgemalen, in een snel tempo ontmanteld.
 
Het is dan ook '''bijzonder dat er na de Tweede Wereldoorlog door Werkspoor N.V.''' te Amsterdam nog een nieuwe '''stoommachine''' werd gebouwd in opdracht van de N.V. Halbertsma te Grouw'''. 
<br>Het is bovendien in de “zestiger jaren” vrij '''uniek''' geworden '''dat dergelijke grote stoommachine|stoommachines nog in vol bedrijf''' zijn. 

'''Pas omstreeks 1968 hebben de beide stoommachines te Grou uiteindelijk hun laatste levensadem uitgestoten'''. Hun '''vliegwielen''' kwamen tot stilstand en het moet volgens mij ten zeerste worden betreurd, dat zij '''daarna te Grou niet voor het nageslacht konden worden behouden'''.

[[Bestand:Halbertsma_fotoboek_vier_1952_02_k.JPEG|600×380px|link=]]
<br>'''Luchtfoto van N.V. Halbertsma te Grou'''
<br>(afbeelding: collectie Halbertsma)

Zij '''hadden op hun oorspronkelijke plaats''', samen met het '''ketelhuis''', nu zeker '''als museum een toeristische attractie kunnen zijn van de eerste orde'''! 
De '''Werkspoormachine''' van de N.V. Halbertsma's Fabrieken was zeer bijzonder: als '''één der laatste stoommachines die in Nederland werden gebouwd'''. <br>Bovendien ging het daarbij om '''de laatste ontwikkeling van de stoommachine, namelijk die van de [[ODKB - de oliedruk klepbeweging]], [[systeem Meier-Mattern]]'''.

Na 1974 werd het duidelijk dat het bedrijf Halbertsma te Grou het gebruik van stoommachines wilde beëindigen. Men probeerde een elegante oplossing te vinden om de machines op een zinvolle wijze te kunnen behouden. 

Het bedrijf '''Werkspoor N.V.''' heeft nog in het midden jaren ‘70 belangstelling getoond voor deze machine te Grou: '''ook voor de eigen geschiedenis van het Werkspoor-bedrijf''' betekende deze machine een unieke ontwikkeling, waarvan er vrijwel zeker '''maar enkele exemplaren (3 stuks?)''' - modulair onderling enigszins van elkaar afwijkende - machines zijn gebouwd. Deze belangstelling heeft uiteindelijk niet tot resultaten geleid.

Vervolgens is er '''nog onderhandeld over een museale herplaatsing van de Werkspoormachine''' in de hal van het toenmalig nieuwe HTS-gebouw te Leeuwarden. 
<br>De N.V. Halbertsma zou '''de plaatsing en herinstallatie geheel voor haar eigen rekening nemen''', de machine zou dan op luchtdruk kunnen “lopen”, maar '''het Rijk zou wel bereid moeten zijn om de vervoerskosten van Grou naar Leeuwarden te betalen'''. Over die laatste voorwaarde '''kon helaas echter geen overeenstemming worden bereikt.''' 

Helaas konden de beide stoommachines van Halbertsma te Grou konden omstreeks 1974 niet meer aan de sloophamer en snijbranders ontkomen'''.
 
Gedane zaken nemen echter geen keer.
Wij kunnen daarom nu alleen nog maar ons best doen om '''achteraf op papier vast te leggen, hoe deze installatie was ontstaan, opgebouwd en hoe de machines waren ontworpen en waarom en hoe er tot dat ogenblik nog mee werd gewerkt'''. 

De beide stoommachines vertegenwoordigen ieder voor zich de laatste ontwikkelingen van '''een machinetype''', dat '''aan de basis heeft gestaan van de industriële revolutie, dat massaproductie heeft mogelijk gemaakt''' en op deze wijze uiteindelijk '''een stimulans is geweest tot snelle technische vooruitgang'''. 
<br>Ook voor het dorp Grou hebben de stoommachines '''als aandrijfsysteem voor de fabrieksmatige fabricage''' van houtproducten '''welvaart gebracht'''. Veel gezinnen in het dorp '''kenden de fabriek als basis van hun dagelijks bestaan'''. Het was '''de kurk''' '''waarop de samenleving van Grou een eeuw lang heeft gedreven'''.

[[Bestand:Grou_Kade_met_2e_sch_kk.JPEG|600×258px|link=]]
<br>'''De 2e schoorsteen van Halbertsma, gebouwd in 1900'''
<br>(afbeelding: collectie B. Lageveen) 
 
Die grote historische betekenis van de '''[[stoommachine|stoommachines]]''' heeft mij er mee toe aangezet om ervoor te zorgen dat er, naast een '''bescheiden historische en technische beschrijving van het stoomsysteem in het algemeen''' '''(Stoomtechniek, figuren en afbeeldingen)''', in ieder geval nog '''een technische geschiedschrijving''' overblijft van '''een unieke, uiteindelijk hoogbejaarde krachtcentrale te Grou (Reconstructie)'''.
<br>Bovendien heb ik in dit verhaal '''mijn herinneringen te boek''' willen '''stellen''', omdat ik mij '''bewust ben van het feit dat ik vanaf mijn jeugdjaren nog getuige mocht zijn van een technisch bedrijf, dat toen reeds geschiedenis aan het worden was (Herinnering)'''.
<br>Daarbij beschik ik gelukkigerwijze over een behoorlijk fotografisch geheugen en '''gecombineerd met één van mijn hobby’s, schilderen en tekenen, heb ik dan ook de beelden van het stoombedrijf te Grou, naast het verzamelen van sporadisch bewaarde foto's, proberen vast te leggen in aquarellen en tekeningen (Impressies)'''.  

Ik hoop dat deze '''bijdrage, chronologisch gerangschikt in diverse <big>[[ONDERWERPEN|onderwerpen]]</big>''' en '''<big>[[PARAGRAFEN|artikelen]]</big>''', gevolgd door '''bijdragen betreffende de <big>[[STOOMTECHNIEK|stoomtechniek]]</big>''', '''waarde mag hebben voor de stoomliefhebbers in het algemeen''' en voor de '''belangstellende Grousters van volgende generaties in het bijzonder'''.
Dit relaas is zeker ook geschreven '''voor mijn kinderen en kleinkinderen''', opdat zij kennis kunnen nemen van het unieke vak van '''landmachinist stoomwerktuigen dat hun grootvader en overgrootvader''' heeft uitgeoefend. 

'''Jan Pieter Rottiné (jr.''')

Opm:
'''De webmaster wil zoveel mogelijk recht doen aan de eigenaren van afbeeldingsmateriaal. Hij heeft indien mogelijk bronnenvermelding toegepast. De afbeeldingen van eventuele derden ondersteunen de tekst en inhoud van de website en zijn daarom in auteursrechtelijke zin bedoeld als citaat.'''